Đạo Phật cho rằng, nếu Tham Sân Si còn tồn tại thì chúng sinh còn khổ đau khi là nạn nhân của Tam độc này. Hãy cùng An Viên luận giải chi tiết về tham - sân - si để nhận diện chính xác chúng từ đó biết cách khắc chế để có cuộc sống tốt đẹp hơn.

XIN THƯỜNG NIỆM "NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT"

1. Tham sân si là gì?

Trong thế giới quan của Đạo Phật, Tham Sân Si được coi là Tam độc, thuật ngữ chỉ 3 trạng thái tinh thần cực kì có hại của chúng sinh. Đây cũng chính là khởi nguồn cho những khổ đau, bất hạnh của con người bởi Tham Sân Si là căn nguyên tạo nên nghiệp ác, nghiệp lực tồn tại dưới dạng tiền định khiến tâm thức bị trói buộc.

Tham Sân Si là sự ham muốn thái quá; một cơn giận dữ, nóng nảy, là sự hận thù hay đó cũng chính là sự không vừa ý, không hài lòng; là sự u tối, không biết suy xét thiệt hơn, tốt xấu, phải trái. 

Tham - Sân - Si là Tam Độc, chỉ trạng thái tinh thần có hại của chúng sinh 

1.1 Tham nghĩa là gì?

Trước hết cần phải khẳng định rằng, tham không phải là bản chất của con người bởi “Nhân chi sơ, tính bản thiện” mà Tham là những ham muốn, đam mê, si mê thậm chí là “cuồng” một điều gì đó. Nó chính là sự mong ước cao độ xuất phát từ 5 nhu cầu cơ bản của con người bao gồm Tài (Của lả, tài sản) - Sắc (Ngoại hình, hình thức)  - Danh (Danh vị, tiếng thơm) - Thực (Ăn uống) - Thụy (ngủ nghỉ).

Có 3 loại Tham như sau;

• Tham tài vật tức là lòng tham về những thứ vật chất, tiền tài, nhà cửa hay xe cộ, đất đai…
• Tham sắc dục là lòng tham về “thân” như tham sắc đẹp, ham muốn thân thể.
• Tham danh vọng là lòng tham về quyền lực, danh vị, sự nổi tiếng, chỗ đứng trong xã hội.

Bản chất của lòng tham là sinh ra và lớn dần lên theo năm tháng, người đời có câu “Lòng tham không đáy” là vì vậy. 

XEM THÊM: Vô Minh Là Gì? Ý Nghĩa Của Người Vô Minh Trong Phật Giáo

1.2 Luận về Sân

Mọi người thường nghe câu “Giận quá mất khôn”, đó chính là Sân. Sân là sự giận dữ vượt ngoài tầm kiểm soát, sự nóng giận hay suy nghĩ ghi thù, hận khi không được vừa lòng, hợp ý với những việc làm, lời nói của người khác với mình. 

Nếu khởi nguồn của Tham là từ nhu cầu, mong muốn thì Sân bắt nguồn từ lòng yêu thích “cái ta, cái tôi” hay thích “cái của tôi, của ta”. Khi người khác có lời nói, hành động liên quan trực tiếp tới “cái ta” hoặc “cái ta thích” nhưng lại không phải là mong muốn, ý thích của ta sẽ sinh ra giận giữ, bất bình và sinh lòng oán ghét. 

Sân là sự nóng giận, giận dữ, căn nguyên cho sự hận thù, oán ghét 

Ví dụ như trong một câu chuyện, nếu người ta chê bai một ai đó khác không phải là ta, ta sẽ không giận dữ, khó chịu tức là “vô sân” nhưng nếu ai đó khiển trách, bình phẩm về ta hoặc người nhà, chúng ta sẽ không vui, khó chịu, tức giận.

Sân - giận dữ, nóng giận không chỉ tổn hại tới tim mạch mà còn làm tâm trí của ta u mê, bất ngộ, không tỉnh táo để phân biệt được đúng - sai, phải trái, nên hay không nên làm, dễ sinh lòng oán thù với người khác từ đó gieo nghiệp ác.

3. Si là gì?

Ngu dốt, tầm nhìn hạn hẹp, đầu óc thiếu minh mẫn, suy nghĩ và hành động gần như hoàn toàn bằng cảm tính, không dùng lý tính, không phân biệt đúng sai, phải trái, thiệt hơn mặt khác còn rất bảo thủ, cố chấp, lạc hậu trong suy nghĩ người ta gọi là SI. 

Si được biểu hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau từ tâm tưởng, hành động của bản thân đến cách nhìn, cách nghĩ về người khác, thế gian. Một cách chung nhất thì Si được chia thành 3 loại:

• Mất đi khả năng nhận biết - thấu hiểu các đạo lý làm người, đạo đức và quy chuẩn chung của xã hội.
• Mất đi khả năng nhận biết về bản chất của mọi chuyện là tốt hay xấu, đúng hay sai, phù hợp hay chưa phù hợp.
• Mất đi khả năng tự soi xét, nhận diện về tâm, trí và thân của bản thân mình. Nói một cách khác là chỉ biết đến mình trong tâm thức cho mình là nhất.

Trong Phật giáo, “Tam Độc” Sân - Si thường đi kèm với Tham. Lòng tham, sự đố kị chính là khởi nguồn cho những bản tính xấu xa của con người từ đó nảy sinh các suy nghĩ, hành động không tốt, gieo nghiệp ác. 

Si - Sự ngu dốt, thiển cận, vô minh 

2. Tại sao cần buông bỏ tham sân si

Như trên đã phân tích, Tham Sân Si là “Tam Độc”, nằm trong lục dục của con người. Đây chính là bắt nguồn của các bản tính xấu xa của con người cũng chính là nguồn cơn của mọi sự đau khổ, phiền não, bất hạnh mà chúng sinh phải gánh chịu trong kiếp nhân sinh.

Luận giải về điều này, chúng ta có thể hiểu như sau:

Trải qua những bể dâu của cuộc đời, lòng tham của con người mới nảy sinh và ngày càng lớn dần theo năm tháng. Khi phát sinh lòng tham, chúng sinh thường sân, si dẫn đến những ý nghĩ, hành động sai trái với những người xung quanh. Cũng chính từ đây, để có được điều mình mong muốn, thèm khát, chúng sinh sẽ làm điều ác để thỏa mãn chính mong ước của mình.

Ví dụ, thấy người khác có của cải, giàu có, nhiều tiền tài, nếu không tự mình có được bằng chính sức lao động của mình mà không kiềm chế được lòng thăm ắt sẽ nảy sinh ý nghĩ cưỡng đoạt, dùng mọi cách để chiếm lấy, làm điều ác hại người để biến cái của họ thành cái của mình, để mình cũng được như họ. Người vì muốn giàu có không từ thủ đoạn để đạt được nhưng đến khi có được lại bo bo giữ gìn, lúc nào cũng ưu tư sợ mất nên cuộc sống cũng không vui vẻ, tự tại.

Như vậy, lòng tham càng lớn càng dễ dẫn tới những hành động, ý nghĩ sai trái, làm hại người cũng chính là hại mình, gieo nghiệp ác sau hưởng quả báo ác. Cho nên người đời hay có câu “Tham thì thâm”, càng tham phúc đức càng tiêu tán.

Sân là nóng giận mà khi giận dữ người chịu tác động xấu đầu tiên là chính chúng ta, tự mình khiến cho tim mạch bị tổn hại, gan thận thương tổn, máu lên dễ đột quỵ. Nóng giận chỉ khiến cho sự việc đi xa hơn theo chiều hướng tiêu cực, không giải quyết được vấn đề thậm chí làm cho vấn đề trở nên phức tạp và tồi tệ hơn, ấy là hại mình hại người mà cho dù không hại tới người thì cũng tự chuốc lấy thiệt thòi về phần mình.

 
Buông bỏ Tham Sân Si để chấm dứt sự khổ đau, bất hạnh, nghiệp ác

TÌM HIỂU THÊM: Luật Nhân Quả Là Gì? Nhân Quả Trong Giáo Lý Nhà Phật

Người nào không nổi sân hận thì tâm không khổ não, tâm không phải tranh giành, giằng xé, tâm có thể đạt tới trạng thái nhu hòa ngay thẳng, tâm từ bi là căn nguyên để gieo hạt thiện lành, sau này nhận về quả ngọt trái thơm.

Còn Si mê, vô minh ngu dốt, chỉ dùng cảm tính để nhận biết, đánh giá về người khác, việc khác mà không hiểu được bản chất của người đó, việc đó sẽ dễ bị cám dỗ, dễ mắc sai lầm, không đủ tỉnh táo để đưa ra hành động phù hợp hay sai trái. Ấy cũng chính là khởi nguồn cho những đau khổ, bất hạnh trong hiện kiếp và cũng chính là nhân cho một quả báo không tốt đẹp ở các kiếp sau thậm chí hàng trăm, hàng ngàn kiếp sau đó nữa.

Như vậy, muốn thiện trước hết phải khắc chế hoặc diệt trừ lòng tham, không tham muốn cái của người, không để mình biết thành nạn nhân của lòng tham vô đáy. Muốn được phúc, trước tiên phải biết biết đủ, không nên sân - si với người, với đời. Vậy làm sao để khắc chế Tam độc? 

3. Cách chế ngự tham sân si

Tham - Sân - Si không phải là bản chất của con người cũng như nhân quả nghiệp báo, có thể biến chuyển tùy thuộc vào hành động của mỗi người trong cõi nhân sinh. Để khắc chế, diệt trừ Tam độc, chúng ta cần:

Trước hết, mọi sự khổ đau, tham sân si đều từ vô minh mà ra, không có trí tuệ, tri thức thì không có khả năng nhận biết đúng sai phải trái, không đủ tỉnh táo để đánh giá mọi vật, mọi việc. Cho nên, mỗi người cần phải không ngừng học hỏi, trau dồi tri thức để có được trí óc thông tuệ. 

Thứ 2, chúng ta luôn phải ghi nhớ rằng, mọi sự thiện - ác đều có quả báo, gieo nhân nào ắt gặt quả ấy, không gieo không gặt cho nên đứng trước các cám dỗ, phải thật tỉnh táo để nhận biết và từ chối nó, không để lòng tham có cơ hội nổi lên như vậy mới không dẫn đến các điều sai trái, không gieo các ác nghiệp, sau mới được hưởng quả báo phước lành. 

Tu tâm dưỡng tính, không ngừng học tập để có trí tuệ thông suốt, diệt trừ Tam độc 

Tiếp đến, Sân hận sinh ra cũng bởi chỉ biết mình, chỉ thích “cái của mình, cái mình thích” cho nên để khắc chế lòng Sân thì khi sân hận nổi lên cần phải chế ngự, phân tích những điều người khác đang nói, đang làm với mình hoặc người thân của mình có đúng không từ đó tiết chế cảm xúc, không trở thành nạn nhân của các cơn thịnh nộ.

Không có nóng giận thì không hại thân thể, không có giận dữ thì không có lòng thù ghét và không dẫn tới lòng ghen tức, đố kị, không hại người thiệt thân.

Cuối cùng, để khắc chế Tham Sân Si chúng sinh cần biết đủ và hiểu rõ: 

• Biết đủ có nghĩa là hài lòng với những gì mình có hoặc cái mình có thể đạt được bằng chính trí tuệ, sức lực của mình, không tham lam cái của người khác, không so sánh mình với người cũng không nghĩ mình là nhất, mình hơn người, mình phải thắng cuộc.
• Hiểu rõ về nhân sinh, nhân quả, quy luật tự nhiên của vũ trụ. Không có vật gì tồn tại vĩnh hằng trên đời, tất cả đều bị chi phối bởi 1 định luật vô thường cho nên sống tốt ở kiếp này, luôn nghĩ thiện làm lành, không gieo nghiệp ác để được sống an yên, hưởng phước. Hiểu được những điều đó ắt khắc chế, diệt trừ được Tam Độc. 

Tham Sân Si không phải bản chất của con người và hoàn toàn có thể khắc chế, diệt trừ. Để được hưởng phước báu, chúng nhân sinh cần gieo nhân lành, nghĩ điều tốt đẹp, không làm việc ác có hại cho mọi người, mọi vật xung quanh. Hy vọng bài viết này đã giúp quý vị soi chiếu lại bản thân mình từ đó sống tốt đẹp hơn!

Để cập nhật những thông tin Phật giáo nhanh và chính xác nhất, theo dõi Bchannel

XIN THƯỜNG NIỆM "NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT"