Tác phẩm “Cư Trần Lạc Đạo” của Trần Nhân Tông và tinh thần nhập thế

TIÊU ĐIỂM - 09/12/2023

Đức Vua, Phật hoàng Trần Nhân Tông không chỉ là một vị anh hùng có công lớn trong kháng chiến chống quân Nguyên mà còn là một danh nhân văn hóa, một thiền sư sắc sảo, uyên bác với nhiều tác phẩm thơ phú đặc sắc mang đậm màu sắc Thiền tông đời Trần. Các tác phẩm của Ngài phá vỡ khoảng cách giữa lý luận và thực tế, gắn kết Đạo và Đời. Và “Cư Trần Lạc Đạo Phú” là một tác phẩm tiêu biểu, phản ánh sâu sắc tinh thần nhập thế của bậc vĩ nhân.

Cư trần lạc đạo là một bài thiền kệ được trích trong bài phú cùng tên của Giác hoàng Trần Nhân Tông, được xem là biểu tượng trí tuệ tâm linh của Phật giáo Việt Nam thời đại nhà Trần. Bài kệ gồm bốn câu thơ Đường luật, mà giá trị triết lý nhập thế của nó đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam:

“Ở đời vui đạo, hãy tùy duyên

Khát uống, đói ăn, mệt ngủ liền

Báu sẵn trong nhà, đừng kiếm nữa

Vô tâm trước cảnh hỏi chi Thiền”

Ý nghĩa của xuất thế – nhập thế trong thiền – cuộc sống trong “Cư Trần Lạc Đạo” chính là tinh thần “tự tại”, “tự nhiên”, “vô trụ”, “vô chấp”, “Phật tại tâm” của Thiền tông Đại Việt.

Khi Thiền sư Trần Nhân Tông dạy: “Khát uống, đói ăn, mệt ngủ liền” là dạy cách thuận theo quy luật tự nhiên, “ở đời vui đạo” chứ không phải “ở đời vui đời” vốn nhiều đắm nhiễm. “Báu sẵn trong nhà, đừng kiếm nữa” là tiến trình nhận thức, quay vào bên trong, thay vì tìm kiếm bên ngoài. Thái độ “thôi tìm kiếm” được Thiền sư Trần Nhân Tông nêu ra trong bài kệ này là nhằm khẳng định rằng mỗi người đã sẵn tuệ giác hay Phật tính bên trong, không phải nhọc công tìm kiếm.

“Vô tâm trước cảnh, hỏi chi thiền” là lời giải đáp về bản chất của thiền Phật giáo, đối trước trần cảnh mà tâm bất động, không xao động, không bị nhiễm, quyết chí rèn luyện, tiến tu. Có thể thấy, bài kệ “Ở đời vui đạo” của Thiền sư Trần Nhân Tông là tiến trình nhập thế tích cực, nhẹ nhàng, thông qua đó, hiểu và áp dụng được những phương pháp tu tâm ngay giữa chốn trần gian nhiều phiền não.